1. Cơ chế gây hại của thuốc lá

Thuốc lá chứa hơn 7.000 hóa chất, trong đó ít nhất 250 chất có hại và 69 chất gây ung thư, như acetaldehyde, benzene, và formaldehyde.

- Các chất chính gây hại bao gồm:

• + Nicotine: Gây nghiện mạnh, kích thích adrenaline, làm tăng nhịp tim và huyết áp, gây áp lực lên tim .
• + Monoxit carbon (CO): Gắn với hemoglobin mạnh hơn oxy 20 lần, làm giảm oxy trong máu, buộc tim làm việc nhiều hơn
• + Hắc ín: Làm tổn thương tế bào, đặc biệt là biểu mô phổi, dẫn đến viêm mạn tính và ung thư.

Những chất này khi vào cơ thể qua đường hô hấp, gây tổn thương trực tiếp đến phổi và gián tiếp đến tim thông qua máu bị nhiễm độc.

2. Tác động đến hệ tim mạch

Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ độc lập gây bệnh tim mạch, với nguy cơ tăng gấp 2-4 lần so với người không hút

- Các bệnh lý chính bao gồm:

• + Xơ vữa động mạch: Thuốc lá làm tổn thương thành động mạch, tạo mảng xơ vữa từ cholesterol, mô sẹo, và canxi. Mảng xơ vữa làm hẹp động mạch, cản trở máu đến tim và não, dẫn đến nhồi máu cơ tim và đột quỵ .
• + Nhồi máu cơ tim: Khoảng 1/5 ca tử vong do bệnh tim liên quan trực tiếp đến thuốc lá. Thuốc lá làm tăng hình thành cục máu đông, gây tắc nghẽn động mạch vành.
• + Tăng huyết áp: Nicotine làm co mạch máu, tăng nhịp tim, dẫn đến huyết áp cao mạn tính.
• + Đột quỵ: Thuốc lá làm tăng nguy cơ đột quỵ do cục máu đông và hẹp động mạch não.
• + Bệnh mạch máu ngoại vi: Là nguyên nhân hàng đầu, có thể dẫn đến cắt cụt chi.
• + Phình động mạch bụng: Gần như tất cả ca tử vong do phình động mạch bụng liên quan đến hút thuốc, có thể gây tử vong đột ngột do vỡ phình động mạch

Người tiếp xúc với khói thuốc thụ động cũng có nguy cơ bệnh tim mạch cao hơn 25-30%, đặc biệt là phụ nữ, trẻ em và thanh thiếu niên.

3. Tác động đến hệ hô hấp

Thuốc lá là nguyên nhân chính gây các bệnh hô hấp nghiêm trọng, phá hủy lớp bảo vệ của phổi và gây viêm mạn tính

- Các bệnh lý chính bao gồm:

• + Ung thư phổi: 80-90% ca tử vong do ung thư phổi ở Mỹ liên quan đến hút thuốc. Người hút thuốc có nguy cơ tử vong cao gấp 15-30 lần. Mỗi 50 điếu thuốc gây 1 đột biến ADN trên tế bào phổi; hút 1 bao/ngày trong 1 năm gây 150 đột biến. Triệu chứng sớm bao gồm ho, đau ngực, sụt cân, và ho ra máu.
• + Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): Thuốc lá gây viêm phế quản mạn tính và khí phế thũng, dẫn đến khó thở, khò khè, nặng ngực, và suy hô hấp. WHO ước tính 3,2 triệu ca tử vong mỗi năm, với tỷ lệ mắc ở Việt Nam là 7,1% ở nam và 1,9% ở nữ ≥40 tuổi.
• + Viêm phổi: Thuốc lá làm tăng nguy cơ nhiễm trùng phổi, đặc biệt ở người già và người có hệ miễn dịch yếu.
• + Hen suyễn: Thuốc lá kích thích đường thở, làm nặng thêm hen suyễn hoặc gây khởi phát ở người nhạy cảm.

Cơ chế gây hại bao gồm phá hủy lông nhầy, tăng tiết dịch nhầy, và làm dày thành phế quản, dẫn đến hẹp đường thở và khó khạc nhầy.

4. Tác hại khác

Ngoài tim mạch và hô hấp, thuốc lá còn gây:

• + Răng miệng: Sâu răng, viêm nướu, mất răng .
• + Da: Lão hóa sớm, nếp nhăn, vết thâm.
• + Tiểu đường: Tăng nguy cơ tiểu đường loại 2 và khó kiểm soát đường huyết
• + Sinh sản: Vô sinh, sinh non, trẻ sơ sinh nhẹ cân

5. Phòng ngừa và cai thuốc lá

Cai thuốc lá mang lại lợi ích đáng kể:

• - Sau 1 năm, nguy cơ bệnh tim mạch giảm một nửa.
• - Sau 15 năm, nguy cơ gần như người không hút
• - Cai trước 40 tuổi giảm đáng kể nguy cơ ung thư phổi.

Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• - Không hút thuốc: Tránh bắt đầu hút thuốc.
• - Tránh khói thuốc thụ động: Hạn chế tiếp xúc với môi trường có khói thuốc.
• - Cai thuốc lá: Tham khảo bác sĩ để sử dụng liệu pháp thay thế nicotine, tư vấn tâm lý, hoặc thuốc hỗ trợ.
• - Lối sống lành mạnh: Ăn uống cân bằng, tập thể dục 30 phút/ngày, và quản lý căng thẳng.

6. Tranh cãi và hạn chế

Mặc dù lợi ích của cai thuốc lá là rõ ràng, vẫn có tranh cãi về mức độ phục hồi ở người hút thuốc lâu dài. Với ung thư phổi, cai thuốc lá không thể đảo ngược hoàn toàn tổn thương phế quản, nhưng làm chậm tiến triển bệnh. Ngoài ra, thuốc lá điện tử, thường được quảng cáo là ít hại hơn, vẫn chứa nicotine và các hóa chất độc hại, gây tranh cãi về mức độ an toàn

7. Kết luận

Hút thuốc lá là một nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng, gây ra các bệnh tim mạch và hô hấp với hậu quả nặng nề. Tuy nhiên, bằng cách không hút thuốc, tránh khói thuốc thụ động, và cai thuốc lá, chúng ta có thể giảm đáng kể nguy cơ bệnh tật cho bản thân và cả cộng đồng xung quanh.

Tài liệu tham khảo:

 (1) Doll R, Peto R, Boreham J, Sutherland I. Tỷ lệ tử vong liên quan đến hút thuốc: Quan sát trong 50 năm đối với các bác sĩ nam người Anh. BMJ. 26 tháng 6 năm 2004; 328(7455):1519.

(2) Banks, E., Joshy, G., Weber, MF và cộng sự. Hút thuốc lá và tỷ lệ tử vong do mọi nguyên nhân trong một nghiên cứu thuần tập lớn của Úc: phát hiện từ một dịch bệnh trưởng thành với tỷ lệ hút thuốc thấp hiện tại. BMC Med 13, 38 (2015).

(3) Siddiqi, K., Husain, S., Vidyasagaran, A. và cộng sự. Gánh nặng bệnh tật toàn cầu do tiêu thụ thuốc lá không khói ở người lớn: phân tích cập nhật dữ liệu từ 127 quốc gia. BMC Med 18, 222 (2020).

(4) Gánh nặng bệnh tật toàn cầu [cơ sở dữ liệu. Washington, DC: Viện Chỉ số Y tế; 2019. IHME, truy cập ngày 17 tháng 7 năm 2023